Sygnalizacja w polskim porządku prawnym
Wprowadzenie
Sygnalizacja, czyli zgłaszanie naruszeń prawa przez pracowników, stała się jednym z kluczowych narzędzi ochrony interesu publicznego i przeciwdziałania nieprawidłowościom w organizacjach. Wprowadzenie przepisów o ochronie sygnalistów ma na celu zapewnienie skutecznych mechanizmów raportowania nieprawidłowości oraz ochronę osób zgłaszających naruszenia. W polskim porządku prawnym regulacje te wynikają przede wszystkim z Dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/1937 oraz krajowej ustawy o ochronie sygnalistów.
Podstawy prawne
Nowe przepisy wprowadzające ochronę sygnalistów opierają się na:
- Dyrektywie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/1937 z dnia 23 października 2019 r., która nakłada na państwa członkowskie obowiązek stworzenia odpowiednich mechanizmów zgłaszania naruszeń prawa i ochrony sygnalistów,
- Polskiej ustawie o ochronie sygnalistów z dnia 14 czerwca 2024 r., która została opublikowana 24 czerwca 2024 r. i wejdzie w życie w dwóch etapach: 25 września oraz 25 grudnia 2024 r.
Kim jest sygnalista i jakie ma prawa?
Sygnalistą jest osoba, która w dobrej wierze zgłasza naruszenie prawa w organizacji, w której pracuje lub z którą ma kontakt zawodowy. Ochrona sygnalisty obejmuje m.in.:
- zachowanie poufności jego tożsamości,
- zakaz działań odwetowych wobec zgłaszającego,
- zapewnienie odpowiednich procedur wyjaśniających zgłoszone naruszenia.
Procedury zgłaszania naruszeń
Ustawa przewiduje trzy główne sposoby dokonywania zgłoszeń:
- Zgłoszenia wewnętrzne – w ramach organizacji, zgodnie z wewnętrznymi procedurami.
- Zgłoszenia zewnętrzne – do właściwych organów publicznych, np. Rzecznika Praw Obywatelskich.
- Ujawnienie publiczne – możliwe w określonych przypadkach, gdy wcześniejsze formy zgłoszenia nie przyniosły rezultatów lub istnieje bezpośrednie zagrożenie interesu publicznego.
Ochrona sygnalistów i zakaz działań odwetowych
Kluczowym elementem nowych regulacji jest zakaz stosowania działań odwetowych wobec sygnalistów. Pracodawcy nie mogą stosować wobec zgłaszających represji, takich jak:
- zwolnienie z pracy,
- obniżenie wynagrodzenia,
- zmiana warunków pracy na niekorzyść sygnalisty,
- zastraszanie lub mobbing.
W przypadku naruszenia tych przepisów sygnalista ma prawo do ochrony prawnej, a organizacja może zostać obciążona sankcjami.
Rola instytucji publicznych
Za przyjmowanie zgłoszeń i ochronę sygnalistów odpowiadają różne instytucje publiczne, w tym Rzecznik Praw Obywatelskich (RPO). Mają one obowiązek:
- prowadzenia rejestru zgłoszeń,
- informowania sygnalistów o przebiegu postępowania,
- zapewnienia odpowiednich mechanizmów ochronnych.
Znaczenie nowych regulacji dla organizacji
Nowe przepisy nakładają na pracodawców obowiązek wdrożenia procedur zgłaszania nieprawidłowości, w tym:
- ustanowienia wewnętrznych systemów zgłoszeń,
- określenia zasad postępowania w przypadku otrzymania zgłoszenia,
- zapewnienia bezpieczeństwa i poufności danych sygnalistów.
Niedopełnienie tych obowiązków może skutkować sankcjami finansowymi oraz naruszeniem reputacji organizacji.
Podsumowanie
Regulacje dotyczące ochrony sygnalistów w polskim porządku prawnym wprowadzają istotne zmiany w zakresie przeciwdziałania nieprawidłowościom w organizacjach. Nowe przepisy zwiększają bezpieczeństwo osób zgłaszających naruszenia oraz nakładają obowiązki na instytucje publiczne i pracodawców. Dzięki odpowiednim mechanizmom ochrony sygnalistów możliwe jest budowanie transparentnych i etycznych standardów funkcjonowania w sektorze publicznym i prywatnym.
Zapraszamy na szkolenia z tematu Sygnalizacja w polskim porządku prawnym